De discussie, met inbegrip van het bekvechten, over het Binnenhof is natuurlijk zo oud als het land dat gekozen werd om een eerste gebouw neer te zetten. Het uitwisselen van ideeën moet begonnen zijn nog voordat Floris IV door zijn vrouw, Machteld van Brabant, in 1223 werd terechtgewezen en, gehoorzaam aan zijn vrouw als hij was, “onse huyse in den Hage” heel chique liet afbouwen, gebruikmakend van tufsteen uit de Eifel en bakstenen van de oevers van de Oude Rijn.
Auteur | Ton Haak
Gebakkelei
In de jaren tussen de 13e en de 21e eeuw heeft een soortgelijke discussie vele tientallen malen plaatsgevonden. Albrecht van Beieren (en Henegouwen), om een enkel voorbeeld te noemen, deed een flinke duit in het zakje want hij had, net als over andere onderwerpen aangaande zijn ‘Europa’, een flinke eigen mening over waar de woon- en regeringsgebouwen (het waren er in zijn tijd inmiddels meer dan een enkel eenvoudig optrekje) toe dienden en hoe die eruit moesten zien. Grote stappen: Lodewijk Napoleon, zoals velen vóór en na hem, vond het Binnenhof maar niks en vertrok voordat hij de Nederlanden uitgebonjourd werd spoorslags naar Amsterdam en later naar Utrecht om te wonen en te regeren. In de 19e eeuw begon het gebakkelei pas goed, hoe kon het anders, want de parlementaire democratie stak de kop op.
Beeld Albrecht van Beieren, graaf van Holland en Henegouwen, 1336 – 1404. Adriaen Matham, 1620. Collectie · Rijksmuseum, Amsterdam.
Weerspiegeling
Het Binnenhof mag dan gekenmerkt worden door de veelheid van bouwstijlen en -kwaliteiten daterend uit lange jaren van bouw, opknapbeurten en al dan niet verstandige ingrepen, het complex als geheel weerspiegelt en getuigt van de vele historische hoogtepunten (misschien ook een paar dieptepunten) uit de vaderlandse geschiedenis. Die van het graafschap, het deel uitmaken van het Heilige Roomse Rijk, die van de Zeven Provinciën, de Bataafse Republiek, van de beginnende parlementaire democratie in het Koninkrijk der Nederlanden, en uiteindelijk de sociaaldemocratie – en zo het eind van de 20e eeuw bereikend waarin het Binnenhof naar moderne inzichten ingrijpend uitgebreid ging worden, om nu, in de jaren twintig van de 21e eeuw, een misschien nog wel ingrijpender en beslist respectvolle renovatie te ondergaan.
Hoogmoed en val
Tegen de veelheid aan architectonisch niet bij elkaar passende gebouwen is inderdaad veelvuldig gefulmineerd. Het Binnenhof zoals wij het kennen is, mét Den Haag en met heel Nederland, maar net ontsnapt aan verwoestende plannen die hadden kunnen leiden tot de bouw van grandioze optrekjes die terugvoerden naar de klassieken, of die wilden meedoen met de uit Amerika overgewaaide tendens om vooral monsterachtige hoogbouw uit de grond te stampen. Misschien had men in Nederland in de gaten dat volksvertegenwoordigers, regeringen en ambtelijke diensten niet gediend zouden zijn met huisvesting die – om het volk te overtuigen dat er met verstand en respect besluiten genomen en uitgevoerd werden, dat er dus krachtig geregeerd werd? – aan de Grieken en Romeinen ontleend was. Misschien had Nederland ook in de gaten dat wolkenkrabbers, net als de spreekwoordelijke hoogmoed vóór de val konden komen.
Monsterachtig
Nederland mag zich gelukkig prijzen met het Binnenhof zoals het daar, en straks nog mooi en functioneel opgeknapt ook, trots en onaangedaan staat. Er zijn landen waar men minder gelukkig is met zijn historische regeringsgebouwen. Neem Chernivtsi, oftewel Tschernowitz, in wat vroeger Boekovina was, en ook Galicië, en Moldavië, en Roemenië, en dan in de USSR, en ooit ook nog even in Hongarije, in wat nu de Ukraine is. Daar aan de Proetrivier, in andere talen al of niet terecht Prut genaamd, staat een monstrueus bouwsel dat alleen al in de 20e eeuw tien regimes overleefd heeft plus aan het eind ook de val van De Muur. Het Paleis van de Metropoliet is, in de (ingekorte) woorden van historicus Simon Winder, een surreëel wonder dat het summum uitbeeldt van de betekenis die het Habsburgse Keizerrijk hechtte aan ‘pharao-ieke’ overdrijving, en van de toewijding waarmee men dacht deze te moeten realiseren. Het werd het duurste project ooit in het keizerrijk uitgevoerd, en dat wil voor spilziek Habsburg wat zeggen.
Beeld ↑ Marmeren hal in de Metropolitaanse vleugel in de residentie van Bukovinian en Dalmatian Metropolitans. Chernivtsi, Oekraïne.
Heroïsch
In Chernivtsi liep het helemaal uit de hand. “Het gebouw is het equivalent van wat een tovenaarsleerling bedenkt die niet tot stoppen kan worden gedwongen”, aldus Winder. Een misbaksel van het heroïsche soort, met Bourgondische, Hanseatische, Grenadanse (wat dat moge zijn), Hoetsoelse en Byzantijnse trekjes, uitgedacht door een beslist krankzinnige Tsjechische architect, ene Josef Hlávka, die bovendien hele legers van lokale en Duitse decorateurs inschakelde om middeleeuwse tintjes toe te voegen – en dat allemaal zonder ook maar een moment aan het budget te denken. Er waren volgens Winder trouwens meer van dat soort Habsburgse misbaksels, elders in hun rijk, waarvan de interieurs vergelijkbaar waren met dat van Freud in Londen, alsof ze een beeld moest uitdragen van het binnenste van een bepaald brein. Of die aan Blauwbaards kasteel deden denken, waarin achter elke deur een ander aspect van de psyche van de heerser zichtbaar werd. De bouw van het paleis in Chernivtsi speelde rond 1870, in de tijd dat ook in ons eigen koninkrijk er plannen liepen voor wat dan ook voor ‘noodzakelijke aanpassing’ van het regeringscentrum in Den Haag.
Beeld Olieverf portret van architect Josef_Hlávka, 1831 – 1908. Václav Brozík, 1851 – 1901. 1895.
Geluk
Al vindt Winder dat het bouwsel in Chernivtsi zo fantastisch afschuwelijk is dat het eigenlijk voor alle regeringscentra ter wereld exact dient te worden nagebouwd, en liefst zonder op de kosten te letten, wij Nederlanders mogen ons gelukkig prijzen dat het Binnenhof in al die eeuwen en zeker in de laatste tweehonderd jaar een onherstelbaar vernietigende beslissing bespaard is gebleven. En dat het ‘kostenplaatje’ van de huidige renovatie van het Binnenhof in het niet valt (nou ja, bijna…) bij wat de Habsburgers ooit voor het in stijl regeren van hun oostelijk gewest op tafel moesten leggen. Goed om te weten is dat, anders dan vreemd genoeg ons Binnenhof, Tschernowitz op de werelderfgoedlijst van de UNESCO staat. Maar misschien is het belangrijker te weten dat de filmactrice Mila Kunis er geboren is.
Beeld bovenaan ↑ Residentie van Bukovinian en Dalmatian Metropolitans. Foto Oleksandr Malyon.
