Twee hooghartige ogen staren de toeschouwer indringend aan. Op een weelderig tapijt rust de logge arm van graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen, beter bekend onder zijn bijnaam De Braziliaan.
Op zijn geheven borst prijken zijn vele eretekens, allemaal statussymbolen. Het bont langs zijn mouwen, de ketting om zijn borst en de blauwe sjerp springen in het oog. Deze adellijke heer – zijn oudoom was Willem van Oranje – werd in 1636 benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Brazilië.
Portret van Johan Maurits (1604-1679), graaf van Nassau-Siegen, stichter van het Mauritshuis, ca. 1668 – 1670. Jan de Baen (1633 – 1702). Collectie · Mauritshuis, Den Haag.
Keerzijde kolonisatie
De Republiek der Nederlanden had op dat moment de macht over een aantal forten aan de noordoostkust van het Zuid-Amerikaanse land en Johan Maurits had tot taak deze handelsposten te beschermen tegen Portugese en Spaanse invallen. Onder zijn bewind beleefde het gekoloniseerde gebied een economische en culturele bloeiperiode; zo nodigde Johan Maurits kunstenaars en wetenschappers uit om het land en haar gebruiken in kaart te brengen.
Uiteraard kent de kolonisatie van Brazilië een keerzijde: de suikerrietteelt, die de Nederlanden veel geld opleverde, werd draaiende gehouden door tot slaaf gemaakten afkomstig uit West-Afrika. In eerste instantie vonden de protestantse Nederlanders slavernij een ‘onchristelijke’ activiteit, voorbehouden aan de katholieke Spanjaarden en Portugezen. Toen deze mensenhandel echter een lucratieve business bleek, verstomde de kritiek al snel. Meer dan eens stuurde Johan Maurits een oorlogsvloot naar de West-Afrikaanse kust om steden met ‘slavendepots’ te veroveren op de Portugezen en zo het monopolie te verkrijgen van de slavenhandel. Dat deed hij niet zozeer voor de belangen van de West-Indische Compagnie (WIC), maar vooral voor zijn eigen economisch gewin.
Aanknopingspunt
Lang zagen historici de graaf van Nassau-Siegen als humaan bestuurder en verlicht heerser, maar vandaag de dag wordt zijn rol in de slavenhandel en kolonisatie stevig onder de loep genomen. De omgang met het koloniaal verleden is een worsteling. Hoe om te gaan met de culturele erfenis van deze potentaat? Welke termen moeten er worden gebruikt als er wordt gesproken over deze materie? Een helder antwoord op deze vragen is er dikwijls niet, wel een kakafonie aan meningen. Een eerste anker om grip te krijgen op dit schip in woelige zee is wetenschappelijk onderzoek, zoals momenteel wordt uitgevoerd in het Mauritshuis. Het project ‘Revisiting Dutch Brazil and Johan Maurits’ moet meer duidelijkheid geven over de bestuursperiode van Johan Maurits en biedt een aanknopingspunt voor de discussie over zijn positie en de omgang met zijn culturele erfenis.
Ontdek de resultaten van het onderzoeksproject Revisiting Dutch Brazil and Johan Maurits.
