“Hier rust de zeeheld Tromp de dappere beschermer der zeevaart en de zee, ten dienst van het vrije land. Dat s’mans gedachtenis bewaart in’t kunstig marmer zo levendig gelijk hij stierf voor het Hollands strand.”
“Beluid met moordgeschrij en donderen van kartouwen. Daer Groot Brittanje in brand. Al het water viel te kleen. Hij heeft zich zelf in het hart der burgeren uitgehouwen. Dat beeld verduurt de pracht van graf en marmersteen.”
Zo luidt het grafschrift dat niemand minder dan Joost van den Vondel schreef voor de verleden zeeheld Maarten Tromp. Zijn zoon, Cornelis Tromp wilde niets liever dan de roem van zijn vader evenaren, of als het even kon, overtreffen.
Maarten Harpertsz Tromp sneuvelt, 1653. Tetar van Elven, Paul (1860 – 1860). Collectie · Amsterdam Museum.
Orangistisch radicalisme
In 1666 lukte hem dit eindelijk tijdens de vierdaagse zeeslag, de langste ooit, tussen de Republiek der Nederlanden en Engeland. Het ene na het andere Engelse schip werd veroverd of tot zinken gebracht. Na twee lange dagen van spannende strijd veroverde Cornelis het vlaggenschip, de Royal Prince. Tromp wilde het schip als buit meevoeren naar Nederland, maar van opperbevelhebber Michiel de Ruyter kreeg hij opdracht het vaartuig onmiddellijk in brand te steken. Dit was slechts één van de aanvaringen van Tromp met De Ruyter.
Op het vasteland steunde Tromp net als zijn vader openlijk Willem III, de prins van Oranje. Hij schaamde zich niet voor zijn afkeer van raadpensionaris Johan de Witt en begaf zich in steeds radicalere Orangistische kringen. De Witt had, niet verrassend, een sterke voorkeur voor De Ruyter, die hem immers politiek steunde. Hoewel Tromp in juli 1665 als tijdelijke opperbevelhebber van de Nederlandse vloot was aangesteld, maakte De Witt daar nog geen maand later een abrupt einde aan door in Tromps plaats De Ruyter als opperbevelhebber te benoemen. Tromps woede was groot, maar na het succes van de Vierdaagse Zeeslag verbeterde zijn humeur: hij werd op gelijke voet met de Ruyter als held in de Republiek ontvangen. De roem steeg Cornelis echter naar het hoofd: hij stapte onuitgenodigd een vergadering van de Staten-Generaal binnen en liet zich ook nog eens in een koets rondrijden door Amsterdam, onder luid gejuich van een grote mensenmassa. Net zoals de duur van zijn aanstelling als opperbevelhebber, had ook zijn populariteit geen lang leven. De volgende zeeslag verloren de Nederlanders en volgens De Ruyter was dat vooral te wijten aan de passieve aanpak van Tromp, die daarom na een flinke ruzie door De Witt en de Staten-Generaal werd ontslagen.
Zes jaar later
… is Tromp nog altijd razend en enkel gesterkt in zijn Orangistisch radicalisme. Samen met andere tegenstanders van De Witt mobiliseert Tromp de Haagse schutterij. Het dappere karakter en de rechtvaardigheid van zijn vader heeft Cornelis niet geërfd; hij is een wraakzuchtig man gedreven door jaloezie.
