De overwinning is in zicht, de veldslag lijkt gewonnen. Na de strijd voelt hertog Eduard van Gelre (1336 – 1371) zich moegestreden maar opgelucht. Hij moet even bijkomen, diep ademhalen, wat frisse lucht opsnuiven. Zijn schildknaap tilt de zware ijzeren helm van zijn hoofd, een fout die Eduard fataal wordt. Voordat hij het beseft vliegt een houten pijl zijn kant uit die zich recht in zijn hoofd boort. Het verraderlijke schot zal enkele dagen later zijn dood tot gevolg hebben.
Eduard van Gelre was een heerszuchtig man. Hij was de jongste van twee broers. Toch had hij het gevoel net zo veel recht te hebben op de titels van de familie als zijn oudere broers. Na het overlijden van zijn vader hertog Reinoud II van Gelre ging Eduard ‘de Gelderse Broederstrijd’ aan met zijn broer Reinoud III van Gelre. Deze onlusten tussen de broers zouden maar liefst elf jaar voortduren. Overigens was niet iedereen blij met deze oorlog, de steden en adel proberen verschillende malen een einde te maken aan deze geldverslindende strijd, zonder veel succes. In 1361 won Eduard de slag bij Tiel, waarna hij zijn bloedeigen broer in een gevangenis opsloot en zichzelf tot de nieuwe hertog van Gelre benoemde.
Hertog Eduard van Gelre wordt te Baesweiler verraderlijk doodgeschoten, 1371. Johannes Hinderikus Egenberger (1837 – 1897). Collectie · Amsterdam Museum.
Dodelijke pijl
Eduard, op 36-jarige leeftijd nog altijd ongehuwd, vroeg uiteindelijk om de hand van Catharina van Wittelsbach, de dochter van de Hollandse graaf Albrecht van Beieren, op dat moment drie keer zo jong als hij, slechts twaalf jaar oud. In 1371 werden de grootse voorbereidingen getroffen voor een uitbundig huwelijksfeest. De voornaamste Hollandse edelen waren uitgenodigd en verheugden zich ongetwijfeld op een grote partij. Het zou er echter nooit van komen: het hertogdom van zijn zwager Willem II van Gullik werd aangevallen en Eduard riep onmiddellijk zijn troepen bijeen om hem te hulp te schieten. De slag bij het Oost-Brabantse Baesweiler werd Eduard fataal. Tot overmaat van ramp was de dodelijke pijl mogelijk niet eens afkomstig van een vijandelijke boog. Het leek erop dat niemand anders dan zijn eigen hof bediende, ene Herman Leers van Hees (of was het zoals velen zeggen Herman Bier?), de fatale pijl afvuurde. Wat voor een held was Eduard eigenlijk, als zelfs zijn eigen bedienden hem liever onder de zoden zagen?
En zo was het toch nog broer Reinoud die hertog van Gelre werd. Helaas, die overleed, nog in hetzelfde jaar, 1371, en liet net als Eduard enkel bastaardkinderen na. Hun beider dood leidde onmiddellijk tot de eerste Gelderse Successieoorlog en die eindigde met de benoeming van neef Willem III van Gulik tot toekomstige hertog van Gelre.
Eerzucht
Willem was niet minder krijgslustig dan zijn ooms. Hij nam deel aan kruistochten, aan de Honderdjarige Oorlog zowel aan de Engelse als aan de Franse kant en aan allerlei opvolgingsconflicten in Duitsland. Dit wispelturige gedrag wekte de woede op van koning Karel VI van Frankrijk, die een leger van 100.000 man tegen Willem III op de been bracht. Ondanks winterse kou, overstromende rivieren, slechte bevoorrading en een oppermachtige tegenstander, wist Willem met guerrillatechnieken een vernietigende nederlaag te voorkomen. Zijn nooit aflatende opstandigheid bracht hem faam over heel Europa.
En nooit ontbrak het hem aan de tijd en de zin om op reeksen van ridderlijke toernooien acte de préséance te geven. De tastbare herinnering aan deze toernooien bevindt zich vandaag de dag nog altijd in de kluizen van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. In het Wapenboek Gelre tekende Heraut Gelre, in dienst van Willem meer dan 1700 wapenschilden op van de Europese ridderschap. Dat was handig voor een heraut, wiens taak het was om voor zijn heer tijdens toernooien en veldslagen de strijdende partijen te identificeren. Bijzonder is dat er in het wapenboek ook een portret is opgenomen van de heraut. Hij was dus vermoedelijk niet minder eerzuchtig dan zijn hertogelijke baas.
