Soms sterven zelfs helden een onbenullige dood. Dat overkomt stadhouder Willem Frederik, op 24 oktober 1664. Tijdens het controleren van zijn twee vuurwapens schiet Willem Frederik zichzelf in het gelaat. Door dit ongelukkige voorval, na zijn eerder mislukte poging om Amsterdam te veroveren, gaat Willem Frederik geschiedenisboeken in als een wat knullige man. Toch toonde hij als stadhouder heel wat doorzettingsvermogen en karakter.
Portret van Willem Frederik (1613 – 1664), graaf van Nassau-Dietz, 1632. Wybrand de Geest (1592 – 1661). Collectie · Rijksmuseum, Amsterdam.
Op jonge leeftijd maakte Willem Frederik deel uit van het leger van stadhouder Frederik Hendrik. Tijdens de slag om Hulst liet Willem zien hoe dapper hij was. Ook zijn oudere broer, Hendrik Casimir I, de stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, liet zich van zijn moedige kant zien maar kwam daarbij jammerlijk om het leven. Dit bood kansen voor Willem Frederik: de noordelijke gewesten hadden een nieuwe stadhouder nodig. Een positie als stadhouder was echter geen uitgemaakte zaak. Stadhouder Frederik Hendrik, wiens streven was stadhouder van alle gewesten te worden, aasde ook op deze positie. Willem Frederik stak daar een stokje voor, hij was van mening dat het stadhouderschap over de drie gewesten ‘in de familie’ moest blijven en stelde derhalve zichzelf kandidaat voor de positie. Na een lange door beide partijen fel gevoerde campagne waren het enkel de Friezen die vóór Willem Frederik stemden. Dat stelde Frederik Hendrik niet tevreden; hij wilde de absolute macht over alle gebieden.
De aanhouder…
Intussen had Willem Frederik zijn oog laten vallen op een van de dochters van Frederik Hendrik. Zijn huwelijkskansen waren gering zo lang hij niet in de gratie was bij Frederik Hendrik en diens echtgenote, Amalia. Hij ging een innige band aan met de zoon van Frederik Hendrik en Amalia, Willem II, om toegang te verkrijgen tot het stadhouderlijk paar en bij hen in de gunst te komen. Amalia zag Willem Frederik echt niet zitten en bovendien, als er gekoppeld moest worden hield zij de touwtjes liever zelf in de hand.
Na het overlijden van Frederik Hendrik keerden Willem Frederiks kansen. Willem II werd stadhouder en kon, op eigen benen staand, zijn vriendschappelijke relatie met Willem Frederik weer oppakken. Vanaf dat moment ging Willem Frederik regelmatig bij Amalia op de koffie. Uit zijn dagboeken blijkt dat dit hem niet altijd even gemakkelijk afging: hij had het niet zo op Amalia en de onderhandelingen over het huwelijk verliepen stroef. Amalia was haar oude afkeer niet vergeten en was bovendien ontevreden over wat Willem Frederik haar dochter, en de Oranjes, nu eigenlijk te bieden had.
Pas na het overlijden van Willem II, in 1650, verliepen de onderhandelingen soepeler. In het Eerste Stadhouderloze Tijdperk verminderde de machtspositie van de Oranjes. Uiteindelijk moest Amalia akkoord gaan met het huwelijk van haar dochter Albertine Agnes met Willem Frederik – de aanhouder won.
Eerste vrouwelijke regent
Op vrijdag 24 oktober 1664, voordat een jachtpartij begint, controleert Willem Frederik in zijn werkkamer zijn twee vuurwapens. Een van zijn twee wapens blijkt niet goed te werken. Terwijl hij probeert het mankement te herstellen, gaat het wapen onverwachts af. De kogel verbrijzelt zijn kin, kaak, gebit en neus. Zes dagen later sterft hij aan zijn verwondingen. De familie besluit de wapens te bewaren en daarom herinneren die nu nog, in het Rijksmuseum, aan de ambitieuze Wilem Frederiks ‘knullige dood’.
Amalia trad na zijn dood op als de voogd van hun zoon Hendrik Casimir II. Ze was de eerste vrouw die als regent het stadhouderschap op zich nam.
